Á Châu trước tham vọng của Hoa Lục

Á Châu trước tham vọng Trung Quốc

Trong tháng 9 này, lực lượng hải quân của các quốc gia Hoa Kỳ, Ấn Độ, Nhật Bản, Úc và Singapore sẽ tập trung ở vịnh Bengal cho một cuộc phối hợp thực tập thao diễn quân sự thời bình lớn lao nhất từ trước tới nay. Cuộc thực tập quân sự với danh hiệu Malabar 07, với khoảng hai tá chiến hạm tham dự, trong đó bao gồm 2 hàng không mẫu hạm của Hải Quân Hoa Kỳ , được coi là phần nối kết những cố gắng thúc đẩy trước đây của thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe với mục đích củng cố mối liên hệ của Nhật Bản với Ấn Độ và những chế độ dân chủ khác ở châu Á. Ông Abe đã thăm viếng Delhi vào cuối tháng 8 vừa qua để theo đuổi một bước tiến mà ông gọi là “ bước khởi đầu cho quan hệ tứ phương”(quadrilateral initiative), một ý tưởng nhắm đến một cấu trúc an ninh nối kết bốn quốc gia: Ấn Độ, Nhật Bản, Hoa Kỳ và Australia, cổ võ cho sự hợp tác cũng như khả năng chia sẻ trách nhiệm quốc tế giữa các lực lượng quân sự của 4 quốc gia.
Sự vận động của vị thủ tướng Nhật không có gì là khó hiểu. Cùng thời điểm khi ông có mặt tại Ấn Độ, những đội quân của Nga, Trung Quốc và 4 nước Trung Á lên tới 6500 quân cũng đang tâp họp tại thành phố Chelyabinsk để phô diễn sức mạnh võ trang của họ. Cuộc thao diễn thực tập này với cái tên “ Sứ Mạng Hoà Bình 07” được tổ chức dưới điềm báo hiệu trước của Tổ Chức Hợp Tác Thượng Hải (Shanghai Cooperation Organization, viết tắt là SCO), một nhóm được Bắc Kinh và Moscow thành hình vào năm 2001 với một lý cớ ngụy trang rất khéo léo là để chống nạn khủng bố. Các lực lượng tham gia thao diễn đã thực tập bắn đạn thật bao gồm các thao tác nhảy dù hỗn hợp với dưới đất là xe bọc thép, trên trời là các chiến đấu và oanh tạc cơ. Thế nhưng, tổng thống Nga Vladimir Putin đã bác bỏ bất cứ một sự so sánh nào giữa tổ chức SCO và của khối Đồng Minh như NATO chẳng hạn. Ông cho rằng những suy đoán như vậy là hoàn toàn không đúng cả vể thành phần lần hình thức.
Dù vậy, thông điệp ấp ủ trong đó vẫn rõ ràng. Cùng nhìn lại, các cuộc thực tập Malabar và Sứ Mạng Hoà Bình đều chỉ ra một thực tế vô cùng nguy hiểm đang thành hình.: đó là sự xuất hiện của 2 phe đang tranh đua làm chủ an ninh trong khu vực Á châu. Một phe bao gồm Hoa Kỳ, hiện vẫn còn là lực lượng quân sự chủ chốt tại khu vực, cùng các Đồng Minh truyền thống như Nhật, Úc và một số quốc gia thân hữu mới như Mộng Cổ và một Ấn Độ đầy tiềm năng.Phe bên kia bao gồm Trung Quốc, một thế lực đang có nền phát triển kinh tế chóng mặt và dùng nó để gia tăng mạnh mẽ cho chi phí quốc phòng, bên cạnh là người bạn cũng khổng lồ là Nga, Pakistan,các nước Trung Á, Miến Điện (Burma) và Căm Bốt.. Phe này cũng đang liên kết để nâng cao tiềm lực và phát huy ảnh hưởng. Khi sự tranh đua của 2 phe leo thang, nhiều quốc gia khác sẽ tự thấy bị buộc phải chọn thế đứng vào một phe.
Điều này không có nghĩa là sẽ hoàn toàn tạo ra một cuộc chiến tranh lạnh mới. Đặc biệt, vì những lý do kinh tế, các quốc gia của cả hai phe vẫn sẽ giữ nguyên tình trạng hợp nhất hơn là sự đối đầu giữa 2 khối Sô Viết và Hoa Kỳ trong thời hậu bán thế kỷ 20. Một số quốc gia, như Nam Hàn, Nam Dương, Mã Lai, Thái Lan và Việt Nam dường như quyết định chọn đứng ở bên ngoài. Dù vậy, tình hình an ninh khu vực càng trở nên căng thẳng hơn khi cả hai phe cố dùng thủ đoạn gây ảnh hưởng.
Nhiều chuyên gia diễn tả sự xuất hiện phe cánh này dưới những lời giải thích khác nhau. Mike Green, một cựu cồ vấn đặc biệt của tổng thống Hoa Kỳ George.W>Bush về những vấn đề Á Châu và hiện đang làm việc tại Trung Tâm Nghiên Cứu về Chiến Lược và Quốc Tế (CSIS) thì coi đây là một cuộc phân chia” đại dương đối đầu đại lục” (maritime versus continental), với Trung Quốc và Nga, những đại cường quốc đặt căn cứ trên mặt đất để đối đầu với những quốc gia có hải trình như Hoa Kỳ, Nhật, Úc và Singapore. Ông nói: “Đó là một quái cảnh mà mọi người trong khu vực rất quan ngại, không ai muốn tới đó”.
Một học giả khác lại cho rằng Bắc Kinh và Washington giống như hai trung tâm tranh đua về hấp lực (gravity), với những quốc gia nhỏ bé hơn di chuyển ra hay vào quỹ đạo của chúng (hoặc lẩn quẩn ở quanh đó) dựa theo quyền lợi họ có được. Lực tạo nên những xu hướng hấp lực này bao gồm sự bôc phát chủ nghĩa quốc gia và những mối bất hoà có tính cách lịch sử của họ. Trung Quốc giữ nguyên ý định sẽ chiếm lại Đài Loan, nơi họ coi như một tỉnh nổi loạn. Với quan niệm trên, họ liên tục bành trướng lực lượng hải quân một cách đều đặn nhằm mục đích gây lúng túng cho lực lượng Hoa Kỳ , đồng thời trù liệu kế hoạch khống chế Thái Bình Dương. Họ lại cũng xử dụng chính sách “bất can thiệp vào nôi bộ của nhau” (see-no-evil,hear-no-evil) để củng cố mối quan hệ với những nước láng giềng có thể giúp họ trong việc chống lại Washington. Nước Nga, ngòai việc là nơi cung cấp phần cơ bản cho các loại vũ khí tối tân của Trung Quốc, trong đó phải kể các loại tên lửa chống chiến hạm, các tầu ngầm không gây tiếng ồn mà Trung Quốc cần cho lực lượng hải quân, lại còn chia sẻ với sự phẫn nộ của Bắc Kinh đối với những khuyến cáo về nhân quyền của Washington. Hầu như mọi thành viên của SCO với những chính quyền độc tài đều như thế, chỉ trừ quốc gia tý hon Kyrgyzstan. Quả thật, Uzbekistan đã từ chối gia nhập vào SCO cho đến khi tổng thống Bush Hoa Kỳ có sự chỉ trích mạnh mẽ ông Islam Karimov, vị tổng thống của xứ này về việc đàn áp dã man những người biểu tình tháng Năm 2005. Karimov tức giân đến nỗi lên tiếng trả đũa mạnh mẽ và lập tức ký gia nhập SCO tức khắc. Tháng Bẩy 2005, ông ta liền tham dự hội nghị thượng đỉnh của tổ chức SCO, nơi họ yêu cầu Hoa Kỳ hãy rút đi những căn cứ quân sự đặt tại Trung Á.
Tổ chức SCO trước được coi là một diễn đàn lập ra chỉ để nói. Nhưng với cuộc thưc tập thao diễn năm nay, lần đầu tiên , cả 6 quốc gia thành viên (Trung Quốc, Nga, Kazakhstan,Uzbekistan,Tajikistan và Kyrgyzstan) đếu gửi quân tham dự, chứng tỏ rằng nó đang trở nên một lực lượng đáng quan tâm. Người ta cũng nói rằng, tổng thống Iran là ông Mamoud Ahmadinejad có tham dự với tư cách quan sát viên. Tổ chức SCO đã phát triển được một cấu trúc hành chánh đáng kể, với những phân bộ nhắm tới việc khuyến khích hợp tác trong nhiều lãnh vực khác nhau bao gồm chống buôn lậu ma tuý, sự phân chia chủng tộc và nạn khủng bố. Dù có hướng nhắm được tuyên bố rõ ràng như thế, nhưng mục đích thực sự lại rất lờ mờ khó hiểu. Thí du: cuộc thực tập thao diễn năm 2005 bao gồm 2 đội quân Trung Quốc và Nga lại thực hành một cuộc đổ bộ lưỡng thể (trên biển và đất liền), rõ ràng nhắm vào Đài Loan, bời vì 4 quốc gia Trung Á khác nằm sâu trong nội địa chẳng có một ảnh hưởng nào trong cái nhiệm vụ như cuộc thực tập này.
Bên cạnh cơn cuổng nộ chống Tây Phương, một yếu tố mạnh mẽ khác gắn chặt vào phe Trung Quốc là sự bảo đảm an toàn năng lượng.Bắc Kinh tối cần sự bảo đảm đủ nhiên liệu dầu hoả để cung cấp cho nền kinh tế đang lớn mạnh của Hoa Lục. Nước Nga,một trong những kho dự trữ nhiên liệu lớn lao , có nhiều dầu để bán. Bởi thế, cả hai quốc gia có lý do đễ mong giới hạn tầm ảnh hưởng của Hoa Kỳ vào Trung Á, một trong những nguồn dầu và hơi đốt thiên nhiên mới ,quan trọng nhất của thế giới hiện nay.Moscow và Bắc Kinh hy vọng hất cẳng được Washington bằng việc nắm kiểm soát sự phát triển đường ống dẫn dầu trong khu vực này. Các thành viên của SCO hiện thời đã kiểm soát được một phần năm trữ liệu dầu hoả thế giới. Sự kiện này có thể gia tăng mạnh mẽ hơn nữa, một khi Iran, một thành viên quan sát, được gia nhấp vào hội. Do đó không ai kinh ngạc về việc SCO đặt vấn đề an ninh năng lượng vào vị trí trung tâm của việc mở rộng lịch trình làm việc khởi đầu của tổ chức., tạo nên một”câu lạc bộ năng lương” để khuyến khích sự hợp tác của các thành viên.. Giáo sư Michael Clare của trường đại học Hampshire lý luận rằng:năng lượng là chìa khoá để có thể hiểu biết về phần lớn sự đối đầu của các đại quyền lực đang xuất hiện tại khu vực Á châu. Ông cho rằng cả Hoa Kỳ và Trung Quốc đang gia tăng lèo lái một sự giành giựt những nguồn tiếp tế năng lượng.
Sức mạnh đang lên của Trung Quốc cùng những quốc gia cộng sự mới của họ đã làm các Đồng Minh của Hoa Kỳ trong khu vực như Nhật, Úc và Ấn e ngại, dẫn dến việc đưa họ tiến lại gần Washington hơn; và đối với nhau, lần đầu tiên, thủ tướng Nhật Abe bắt đầu cổ võ cho một chính sách mà ông gọi là “ nền ngoại giao đặt căn bản trên giá trị” (a value-based diplomacy), trong đó ông hy vọng sẽ thuyết phục được các quốc gia Á Châu khác có chung nền giá trị dân chủ sẽ tiến đến với nhau bằng những mối quan hệ chiến lược và ngoại giao thân cận hơn Vào tháng Ba vừa qua, ông đã cùng thủ tướng Úc John Howard ký một thoả ước an ninh song phương chưa từng xảy ra trước đây, hứa hẹn sự hợp tác những vấn đề quân sự và tình báo giữa 2 quốc gia.
Canberra cũng quyết tâm tham gia vào nỗ lực tốn kém nhiều tỷ đô la của Hoa Kỳ và Nhật bản trong việc xây dựng một lá chắn phòng thủ tên lửa. Kế hoạch yêu cầu Nhật đóng góp sự giám định về kỹ thuật cao rất có giá trị của họ, mong muốn nước Úc cho phép xử dụng hệ thồng ra đa được thiết lập vững chãi trên mặt đất, nơi mà có thể nhận diện những vụ phóng tên lửa tầm xa hữu hiệu hơn một hệ thống ra đa trên mặt biển. Lá chắn tên lửa này được nguỵ trang khéo léo là để chống đỡ lại những cuộc tấn công của Bắc Hàn , Tuy nhiên, nhiều nhà quan sát cho rằng nó chính là hàng rào chống đỡ Bắc Kinh.. Federivo Bordonaro, một cố vấn PINR tại thành Rome phát biểu:” Hoa Kỳ đang cần đến sự ủng hô của nước Úc để kiềm chế một Trung Quốc đầy tham vọng trong khu vực”.
Cuộc thực tập thao diễn chung Malabar nhằm thêm một hướng cho hàng rào ngăn chận khác. Các nhà phân tính về tình hình an ninh nói vị trí của cuộc thao diễn đã được chọn lựa kỹ càng như một tín hiệu cho người Trung Quốc , rằng Hoa Kỳ và các Đồng Minh có thể phá hỏng cái chiến lược “chuỗi trân châu”( string of pearls) của Bắc Kinh, nơi mà Trung Quốc muốn tạo ra những hải cảng an toàn cho họ tại những quốc gia thân hữu như Pakìstan, Miến Điện để bảo đảm kiểm soát được những đường biển sinh tử. Người Hoa nhận rõ được tín hiệu. Guo Xiangang, một giáo sư thuôc viện nghiên cứu quốc tế Trung Quốc tuyên bố: “ Mục tiêu của cuộc thao diễn quân sự là Trung Quốc, mặc dù họ chối bỏ điều đó.” Những nhà phân tích Trung Hoa nói rằng đó (cuộc thực tập) chỉ là một phần của một nỗ lực to lớn hơn, có lẽ sẽ rõ ràng hơn trong những năm sắp tới, để ngăn trở việc Trung Quốc thành một thế lực chủ đạo chi phối Á châu. “ Hoa Kỳ đang quan ngại rằng Trung Quốc có thể đuổi kịp họ và sẽ thách thức ưu thế của họ trong khu vực Đông Á” Đó là lời tuyên bố của Shen Dingli, một chuyên gia về những vấn đề quốc tế của trường đại học Fudan tại Thượng Hải. Theo ông Shen, Hoa Kỳ đang làm mọi việc để ngăn cản điều đó, một phần bằng cách củng cố những quan hệ song phương với các quốc gia Á châu trong vùng.
Tuy nhiên, dù đã có những dấu hiệu báo trước, một số học giả lại khuyến cáo ngược lại với những tiên đoán ảm đạm trên . Họ lý luận rằng có lẽ không nên đặt vấn đề SCO ở một tầm mức nghiêm trọng, bởi vì, các thành viên của nó, dù chia sẻ chung một số quyền lợi , lại chia rẽ nhau ở một số khác. Chẳng hạn Nga và Trung Quốc đang là những người bạn tương hợp, vẫn có một truyền thống lịch sử ác cảm với nhau rất sâu đậm , chủ yếu hơn là cả hai tỏ ra nhiệt tâm làm ăn với Tây Phương hơn là với nhau. Robert Durrajic, một chuyên gia về an ninh của trường đại học Temple tại Tokyo giải thích:” Putin là một người chống Tây Phương, một cựu điệp viên của KGB, nhưng ông ta không ngu dại gây ra chiến tranh hoặc đơn giản chỉ khơi mào ra sự đối đầu chính thức với Hoa Kỳ để Trung Quốc làm ngư ông đắc lợi. Các quốc gia khác trong nhóm không đáng kể, chỉ là loại hữu danh vô thực”.
Việc giao dịch kinh tế toàn cầu cũng làm cho bức tranh thêm phức tạp.Brad Glosserman, giám đốc điều hành Diễn đàn Thái Bình Dương của CSIS tại Honolulu nói:” Chúng ta nhìn về Trung Quốc và rồi suy đoán tới một cuộc chiến tranh lạnh. Thực tế, tuy nhiên Trung Quốc lại đang liên hợp vào phía Tây và nền kinh tế toàn cầu trong những phương cách mà cựu Liên Bang Sô Viết chưa từng làm”. Một chuyên gia an ninh từng là nhân viên cao cấp bộ quốc phòng Đài Loan, Ông Lin Chong Pin cũng đồng ý: “ Bề mặt, chúng ta nhìn thấy hai phe dường như đang xuất hiện, Nhưng nhìn sâu xa hơn, điều đó không đơn giản”. Quả thực, có thể Ấn Độ đang ve vãn Hoa Kỳ và Nhật Bản mà thỏa thuận về Nguyên tử giữa Hoa Kỳ - Ấn Độ mới đây là một thí dụ:một bước lớn trong chiều hướng này, nhưng Ấn Độ lại vẫn rất nhiệt tâm trong việc giao dịch buôn bán với Trung Quốc và đã từng ký những thỏa hiệp về hợp tác kinh tế và biên giới với anh hàng xóm khổng lồ vào 2005.
Đồng thời, mới đây, Trung Quốc đã qua mặt Hoa Kỳ để trở thành bạn hàng số một của Nhật Bản.. Đó là lý do mà thủ tướng Abe, bên cạnh những nỗ lực về an ninh, vẫn rất hăng say trong việc cải thiện quan hệ với Bắc Kinh. Ngay cả nước Úc, mặc dù có một mối quan hệ lâu dài và thân cận với Washington, hiện đang tùy thuộc vào việc xuất cảng nguyên liệu thô và những mậu dịch khác sang Trung Quốc để giữ cho nền kinh tế phát triển, và vì thế, đã trở nên rất miễn cưỡng trong việc chỉ trích chính quyền Bắc Kinh về nhân quyền cũng như các vấn đề liên hệ đến Đài Loan. “ Chúng ta đang khiêu vũ với những chú voi” Michael Fullilove của viện đại học Lowy tại Sydney nói.
Yếu tố kinh tế cũng giúp giải thích tại sao một số quốc gia từ chối đừng vào hàng ngũ của bất cứ phe nào. Nam Hàn, một thời là đồng minh vững chắc của Hoa Kỳ, hiện dường như đang nghiêng về phía Trung Quốc, một bạn hàng nặng ký của họ. Dĩ nhiên, Nam Hàn giữ nguyên tình trạng liên kết chặt chẽ về quân sự với Hoa Kỳ và sẽ không ra vẻ muốn từ bỏ mối liên hệ này vào một thời điểm gần sắp tới, nhưng sự di chuyển về phía trung lập giữa hai phe thì khó thể nhầm lẫn. Đã có nhiều người Nam Hàn lên tiếng chê trách Hoa Kỳ là tên sen đầm đế quốc. Đồng thời, những tranh chấp về vấn đề biên giới và lịch sử với Nhật Bản làm quan hệ hai nước trở nên chua chát, một trong những lý do để thủ tướng Abe đã không bao gồm một Nam Hàn với thể chế dân chủ vững chắc tại Á châu vào hàng ngũ liên minh “có chung một giá trị”.
Nắm 2005, tổng thống Nam Hàn Roh Moo Hyun đã làm Washington thật bực bội khi tuyên bố Nam Hàn có thể tìm cách hành động như một lực lượng cân bằng giữa các lực lượng đại cường trong khu vực. Indonesia dường như cũng có cùng tham vọng. Từng là một đồng minh thân cận của Washington và Canberra, nhưng chính quyền Jakarta vào năm 2005 đã ký một thỏa hiệp hợp tác quốc phòng với Trung Quốc có bao gồm cả một kho vũ khí tên lửa. Người dân của nước Hồi Giáo lớn nhất thế giới này rất bất mãn về cách cư xử của Hoa Kỳ tại Trung Đông. Cũng có báo cáo cho biết Indonesia đang cứu xét đến việc mua chiến đấu cơ và tàu ngầm của Nga. Tất cả những phần chiến lược của các nước này nhằm mục đích đóng vai trò là cường quốc của nhau.
Một số quốc gia đồng minh của Hoa Kỳ e ngại Washington, vì sự lúng túng trong hai cuộc chiến Iraq và Afghanistan, chỉ chú trọng tới vài thân hữu to lớn tại Á Châu và lơ là với những người bạn nhỏ bé hơn. Đây là trường hợp của Thái Lan, . Một thời là một đồng minh thân cận của Hoa Kỳ. Hiện người Thái đang được Bắc Kinh ve vuốt ân cần kể từ khi Hoa Kỳ cắt giảm viện trợ cho họ trong vài năm qua. Trung Quốc sẵn sàng giúp đỡ Bangkok trong việc đối phó với sự nổi dậy của đám người Hồi giáo ở phía Nam và giúp đào một con kinh qua vùng Kra Isthmus, con kinh cho phép tàu bè Trung Quốc đi thẳng tới eo bể Malaca , một eo bể rất nhạy cảm về phương diện chiến lược. Chính quyền Bangkok đã tỏ ra hứng thú với những đề nghị trên. Nhưng giáo sư Thitinan Ponsudhirak thuộc trường đại học Chulalomkhom tại Bangkok tuyên bố rằng:" Trong khi Thái Lan, giống như hầu hết các nước vùng Đông Nam Á khác, mong muốn có quan hệ gần gũi với Trung Quốc, họ vẫn hy vọng Hoa Kỳ tiếp tục có mặt ở trong vùng để cân bằng ảnh hưởng".
“ Mọi người đều quan tâm tới Trung Quốc, nhưng càng gần với Trung Quốc hơn,càng khó nói thẳng về họ một cách rõ ràng hơn, lớn tiếng hơn, Giám đốc Glosserman của CSIS nói, tôi nghĩ là mọi người đang né tránh theo đủ mọi hướng”.
Điều đó có thể đúng. Và có lẽ cũng còn một khoảng thời gian nữa trước khi Trung Quốc và những người bạn mới của họ trở thành mối đe doạ quân sự nghiêm trọng cho Hoa Kỳ và phe cánh của họ. Tuy nhiên họ đang nỗ lực cố gắng. Và nếu tình hình cứ tiếp tục theo chiều hướng đương thời, một ngày nào đó họ có thể thành công.

Phương Duy lược dịch
(08/09/2007)

( Theo Asia’s dangerous divide đăng ngày 06/09/2007 của Chritian Caryl , ký giả tuần báo The Bulletin , Australia. Cùng viết với sự cộng tác :Jonathan Adam và Wang Zenru tại Bắc Kinh,Sarah Schafer tại Bangkok và Stephen Glen tại Washington).